Gedachten, wie heeft ze niet? En wie heeft niet regelmatig last van piekeren, zorgen maken of andere onvrijwillige gedachtegangen waar je niet vrolijk van wordt? Gezien vanuit de contemplatieve (reflectieve en meditatieve) benaderingen is de essentie van dit probleem onze onbewuste identificatie met de inhoud van deze gedachten. Anders gezegd, we vallen samen met onze gedachten, en menen dat we die inhoud zijn.
Stel je voor dat je met je neus tegen dit boek tracht deze woorden te lezen, dat zal je niet lukken (tenzij je extreem bijziend bent). Door het gebrek aan afstand kun je de letters niet in focus brengen, je ziet geen woorden noch hun onderlinge verband. Je hebt geen inzicht en geen overzicht.
Het scheppen van afstand brengt de mogelijkheid van focus, je ziet letters, leest de samengestelde woorden, je begrijpt hun onderlinge verbinding en de tekst wordt een betekenisvol geheel (de betekenis van het woord gestalt). De metafoor gaat ook op voor de gedachten in onze geest - als we er, uit gewoonte, te dicht op zitten dan blijven ze fragmentarisch, hebben een beperkende betekenis en worden geen onderdeel van een betekenisvol geheel.
In een betekenisvol geheel zijn gedachten spontaan voorbijkomende fenomenen die we bewust waarnemen zonder ons er automatisch mee te identificeren, zon- der ze te grijpen (hechten aan, of hoop) of kwijt te willen (afkeer van, of angst). Vanuit deze ruimte gaan we heel anders om met onze gedachten en de voorstellen voor actie of geen actie die ze doen. We worden vrijer in ons handelen en kunnen bewuster kiezen wat we wel en niet willen (doen).
Mediteren is een krachtige techniek om juist dat te doen - je geest goed te leren kennen, haar verschijning en haar essentie - en het leren (her)kennen van haar in- herente ruimte en rust.
Shamatha meditatie - Kalm Verblijven
De basismeditatie in het Tibetaans-Boeddhisme wordt Shamatha (Skt.) of Kalm Verblijven genoemd. Het oefenen van 'niet afgeleid zijn,' wat we ook kennen onder de noemer concentratie, dient om je geest tot rust te brengen. Normaal gespro- ken is onze geest erg onrustig waardoor de kans dat we de inherente ruimte en rust van onze geest kunnen waarnemen niet zo groot is. De instructies voor Sha- matha zijn verrassend simpel:
Zit rechtop, benen gekruist (of naast elkaar op stoel), armen ontspannen en han- den op je bovenbenen, kin ietsje naar beneden en je ogen open - je blik rust op de grond of in de ruimte voor je (je focust dus niet!). Je aandacht is gericht op je ademhaling (niets aan veranderen!), dat is je ijkpunt om op te merken of je af- geleid bent.
Vervolgens observeer je je geest en op het moment dat je merkt dat je afgeleid bent (dus niet meer bewust je ademhaling waarneemt) - door gedachtegang, fan- tasieën, herinneringen, zintuiglijke informatie, lichamelijke sensaties of wat dan ook - breng je je aandacht terug naar je ademhaling. Zonder oordeel of afkeuring (dat zou immers een nieuwe afleiding zijn), steeds opnieuw als je afgeleid bent, on- geacht of het even of minutenlang was.
Experiment
Probeer maar eens - ga zitten, rechtop met je ogen open zonder te focussen,
en neem waar wat er zich allemaal in je en om je afspeelt,
en iedere keer dat je je ermee gaat bemoeien - prettige ervaringen proberen
langer te laten duren of onaangename zo kort mogelijk, of je verliest je in de
ervaring (je bent afgeleid) –
breng je je aandacht weer terug naar je observator. Keer op keer. Dit kun je
ook vrij eenvoudig door de dag heen blijven oefenen, zolang je activiteit en
omgeving zich daarvoor lenen!
Belangrijk is terwijl je dit doet, je tegelijkertijd ontspant in je meditatie, het is im- mers geen test of wedstrijd. Het is een goede gewoonte om in de ochtend te beoe- fenen, dat zet je geest in de juiste alerte en heldere houding voor je dag. Advies is om rustig te starten met 5 min. en dan langzaam verlengen.
Shamatha als Pad
Terwijl Shamatha de basismeditatie is, is het in zichzelf ook een pad van Bewustzijn Ontwikkeling. Dit pad bestaat uit negen Fasen, lopend van Gerichte Aandacht tot Gebalanceerde Aandacht (27). Verhelderend zijn de metaforen die in dat model gebruikt worden voor de staat van de geest in die Fasen. Zelfs het lezen ervan roept al enigszins die staat op, zeker als het beeld vormt in je geest.
Fase 1-3 :
de stroom van onvrijwillige gedachten is als een zich naar beneden stortende waterval
Fase 4, 5 :
onvrijwillige gedachten zijn als een rivier die snel door een kloof stroomt
Fase 6, 7 :
onvrijwillige gedachten zijn als een rivier die traag door een vallei stroomt
Fase 8 :
de conceptuele redenerende geest is kalm zoals een oceaan, onbewogen door golven
Fase 9 :
de conceptuele redenerende geest is stil zoals het centrum van de wereld
Je ziet de progressie van ruimte en rust in deze metaforen. Je ziet dat ook in je ei- gen geest als je regelmatig shamatha meditatie beoefent. In het begin als 'het wa- ter zich naar beneden stort als een waterval' en je gedachten ongecontroleerd door je geest stromen, en je bijna constant afgeleid bent kun je je de stilte van het 'centrum van de wereld' nauwelijks voorstellen.
En toch, als je goed oplet dan zul je zien dat je af en toe, spontaan en onregelmatig glimpen ziet van deze altijd aanwezige ruimte en rust. Zowel tijdens als na je me- ditatie in je dag. Ontspannen alert aanwezig zijn is in essentie alles wat nodig is. Ontspan in wat zich dan ook voordoet. Precies ook in die gedachten/ervaringen die je graag vast wilt houden, en die gedachten/ervaringen waar je zo snel mogelijk van af wilt.
Anders gezegd: observeer vanuit de rust van je geest de voorbij komende bewe- gingen van gedachten, sensaties en indrukken zonder je ermee te engageren. Stilte en beweging bestaan naast elkaar en sluiten elkaar niet uit. Als je je losmaakt van de vaak dwingende bewegingen in je geest - van gedachten, beelden, meningen, oordelen, fantasieën en herinneringen - en ze laat voor wat ze zijn kom je onmid- dellijk in de rust en ruimte van je geest. Deze omvat en overstijgt alle inhoud - en je ervaart de rust van het centrum van de wereld.
Ontspan, en realiseer je dat jij welke beweging in je geest dan ook, niet bent!
Heb een goed hart, en een ruime en rustige geest.
NB. Dit artikel is opgenomen in het boek Eenvoud van Perfectie - Kleine Gids voor het Spirituele Pad (2020)
Categorie: