Voor we verder gaan waar we in deel 1 Voorbij Emoties - Ontmantelen van Emotionele Reactiviteit zijn gebleven, eerst dit. Met het onderliggende onderwerp bewustzijnontwikkeling is de vraag ‘Wat is Bewustzijn Ontwikkeling?’ natuurlijk essentieel, juist ook om mijn Fasenmodel te kunnen plaatsen. Hier mijn antwoord op de vraag (zie ook de presentatie):
Verhogen van de kwaliteit van bewustzijn
- het altijd al aanwezige pure gewaarzijn (natuur van de geest, datgene dat waarneemt) kunnen herkennen
- jezelf te kunnen bevrijden uit de greep van hoop en angst – de essentie van reactiviteit in alle Fasen
Bewust worden van het perspectief van waaruit je waarneemt
- alle 4 Fasen zijn perspectieven van waarneming,
- alle waarneming is relatief; veronderstelde absoluutheid van welk perspectief dan ook stagneert de ontwikkeling (vooral symptoom van lagere niveaus)
Door Omvatten en Overstijgen evolueren naar een volgende Fase
- dit is het mechanisme van ontwikkeling van bewustzijn en evolutie in het algemeen.
- na de ‘automatische’ Autonome Fase is er alleen sprake van bewustzijn ontwikkeling door bewuste en gerichte inzet, motivatie en discipline.
Mechanisme van Bewustzijn Ontwikkeling
In Voorbij Emoties - Ontmantelen van Emotionele Reactiviteit stonden we stil bij de ontwikkelingsvraag die de 2e Psychologische Fase [1] ons stelt: Hoe bevrijd ik mij van de beperkingen van mijn Emotionele zelf - hoe overstijg ik mijn emotionele gebondenheid aan gehechtheid en afkeer, aan hoop en angst? We zagen dat het eerst bewust toe-eigenen van onze emotionele schaduwen een noodzakelijke voorwaarde is om ons pas daarna te desidentificeren van ons Emotionele zelf.
Als we ons, om welke goede reden dan ook, te vroeg of te snel willen desidentificeren (veel voorkomende milde vorm van dissociatie, mij zeker niet onbekend) dan heeft dat gevolgen voor de kwaliteit (onvolledig) van de overgang naar, en ontwikkeling in (obstakels) de volgende Fase. Het mechanisme van bewustzijn ontwikkeling (net als in andere domeinen, uitgebreid beschreven door Ken Wilber [2]) is omvatten en overstijgen. Dit mechanisme is in alle Fasen hetzelfde, alleen de inhoud van wat omvat en overstegen dient te worden, en hoe (proces), verschilt per Fase.
De Spirituele Fase [3]
In de 3e Spirituele Fase kunnen we de ontwikkelingsvraag omschrijven als: Hoe bevrijd ik mij van de beperkingen van mijn Rationele zelf - van mijn gebondenheid aan, en automatische interactie met, de doorlopende stroom van zintuiglijke indrukken en babbelende gedachten? Of heel anders gezegd, van het diep gewortelde geloof dat ik een onafhankelijk, afgescheiden en op zichzelf staand 'zelf' ben.
Het identificeren met, of eigen maken van de rationele schaduwen (onbewust geïdentificeerd zijn met de inhoud/betekenis van je gedachten, ze letterlijk nemen) doen we hier bij uitstek met meditatietechnieken. Deze zijn immers gericht op het leren observeren van je eigen geest (dat je daar snel gelukkiger en ontspannen van zou worden is een mogelijk bijproduct, maar vooral populaire marketing). Het observeren van de geest is het verder ontwikkelen van de waarnemer, het vermogen tot zelfobservatie wat we al in de Psychologische Fase nodig hadden.
Hier verfijnen we dit vermogen omdat onze rationele reactiviteit subtieler, maar zeker niet minder weerbarstig is dan de emotionele. Zonder dit vermogen zullen we ons niet bewust kunnen worden dat we een perspectief hebben (in die Fase) maar het perspectief zijn, en dat is precies onze gebondenheid! Met onze observatie vaardigheid (gewaarzijn) observeren we alles wat er in onze geest langs komt, zonder iets vast te willen houden of er van af te willen, net als alle zintuiglijke informatie. Bewuste identificatie (geen afkeer van de inhoud) en bewuste desidentificatie (geen gehechtheid aan de inhoud) zijn dan de omvatting en overstijging.
Meditatie
In essentie dienen meditatietechnieken voor het leren kennen van onze eigen geest. We trainen onze waarneming door onderscheid te maken tussen subject (dat wat waarneemt) en object (dat wat waargenomen wordt). In de Autonome - en Psychologische Fase zijn we in belangrijke mate wat we waarnemen – eerder dan dat we waarneming hebben. Met alle gevolgen van dien door het chronisch ontbreken van overzicht en inzicht. Daarvoor is differentiatie nodig tussen subject (dat wat waarneemt of zich gewaar is) en het object (datgene wat waargenomen wordt).
En dat is nu juist wat meditatietechnieken ons hier brengen - door onze geest te kalmeren met shamatha meditatie (concentratie, gewaarzijn) en helder te maken met vipashyana meditatie (inzicht, ruimte) overstijgen we onze onbewuste identificatie met alle zintuiglijke informatie en gedachten, door ons bewust te identificeren (bewuste observatie van de inhoud van de stroom) en te desidentificeren (bewustzijn van gedachten hebben en ze niet zijn).
Ontspannen in Aandacht
Door deze oefening komt er gaandeweg meer ruimte en rust, we zijn meer aanwezig. We worden minder reactief (onmiddellijke reflexmatige reactie op je eigen gedachten – denk bijvoorbeeld aan piekeren, een lastig te doorbreken vicieuze cirkel - of zintuiglijke informatie) en de contraproductiviteit lost op.
Ontspannen in Aandacht is een mentale techniek, die vrij makkelijk geoefend kan worden door je geest te ontspannen. Hoe? Zeg rustig tegen je geest 'Ontspan in ........ (angst, verlangen, kwaadheid, verdriet, in wat er dan ook is!)' Herhaal dat regelmatig om jezelf te herinneren - en als je het als uitnodiging doet en niet als opdracht, dan wordt het geen 'moetje.' De essentie is, net als in meditatie beoefening, niets van wat er is – hier gedachten en zintuiglijke informatie - te willen veranderen, dus niets vast te willen houden omdat het zo fijn is, noch om er zo snel mogelijk van af te willen omdat het zo vervelend of pijnlijk is. Ontspan in wat er dan ook is.
En zo komen we bij de overgang naar de laatste fase, de Realisatie Fase. Daarover gaat deel 3. Voorbij het Zelf - Ontmantelen van Reificatie. Veel succes!
NB. Dit is het 2e deel van een serie, lees ook 1. Voorbij Emoties
[1] Mijn model van Bewustzijn Ontwikkeling onderscheidt 4 Fasen - de Autonome, Psychologische, Spirituele en Realisatie Fase. De eerste Autonome Fase loopt tot onze volwassenheid (ca. 25 jaar) waarna we in de Psychologische Fase komen. Hoe we ons daarin ontwikkelen en of we überhaupt verder komen naar de volgende Fasen is geheel afhankelijk van onze eigen inzicht, inzet, motivatie en discipline, en ja, ook mazzel is een factor.
[2] In zijn laatste boek The Religion of Tomorrow: A Vision for the Future of the Great Traditions-More Inclusive, More Comprehensive, More Complete vind je zijn meest uitgebreide en actuele versie.
[3] Deze Fase heette eerst de Existentiele Fase, maar deze naam het ik gewijzigd in de Spirituele Fase tidens het schrijven van het boek Verliciht Je Leven