Vraag je je ook wel eens af of je persoonlijke ontwikkeling wel de goede kant opgaat? Of überhaupt wel duidelijk richting heeft? Of dat er wel voldoende vaart in zit? En hoe bepaal je dat eigenlijk?
We kunnen lang in de illusie leven dat we meer dan genoeg tijd en mogelijkheden hebben, maar eigenlijk weten we wel dat dat niet zo is. Onze tijd en mogelijkheden zijn absoluut beperkt, hoe positief we ook denken. Maar wat betekent dat voor ons? Hoe gaan we gericht en adequaat om met onze tijd en mogelijkheden? Onontbeerlijk daarvoor is zicht op je levensdoel (wat wil je eigenlijk met je leven als geheel), en hoe je denkt dat te kunnen verwezenlijken? Inzicht in de mogelijke ontwikkelingsfasen in je levensloop - hun inhoud en vooral hun ontwikkelingsvraag en mogelijkheid - is daarbij van cruciaal belang.
- het is een eenvoudig, direct te herkennen en ervaren, concept (reactiviteit),
- het heeft een heldere toepassing (manieren om je reactiviteit te ontmantelen),
- het levert zowel op korte- als lange termijn (meer) aantoonbaar resultaat op (minder reactiviteit).
'Reactiviteit is relatief makkelijk te herkennen (als je er op let!) omdat het altijd min of meer buiten proportie is in relatie met de aanleiding, bijvoorbeeld iets wat iemand zegt of doet. Je reflex om jezelf te beschermen tegen de vermeende herhaling van (oude) pijn van afwijzing of afkeuring maakt de reactie inadequaat en vaak te sterk. En, voor de ander, moeilijk te begrijpen.
De reactie kan zowel innerlijk zijn (sterke emotionele ervaring - zoals agressie, boosheid, schaamte, verdriet) als zich duidelijk zichtbaar in de interactie met de ander(en) openbaren. Wat ze gemeen hebben is dat ze beide doorwerken in de reactie van de ander(en) en contraproductief zijn - we krijgen bijvoorbeeld juist de afwijzing of afkeuring die we wilden voorkomen.'
Emotionele Reactiviteit in de Psychologische Fase
Het werken met reactiviteit is een rode draad door de 4 fasen van Bewustzijn Ontwikkeling. In de eerste Autonome Fase (0 - 25 jr) ontwikkelt reactiviteit zich in haar verschillende verschijningsvormen, het zijn onze basis overlevings- en beschermingsreflexen. Hoewel we deze al wel ervaren in onze jeugd zijn we ons er nog nauwelijks bewust van, mede omdat die mogelijkheid dan nog niet ontwikkeld is.
Pas in de tweede, de Psychologische Fase, wordt de meest basale reactiviteit, de emotionele, voor iedereen evident, en ervaren we de contraproductieve resultaten ervan. We reageren direct emotioneel geladen, nemen te veel te snel persoonlijk, zijn defensief, agressief of teruggetrokken, en komen daarmee keer op keer in dezelfde vicieuze reactieve cirkel terecht. De oude reflexen zijn niet meer passend in onze actuele situatie(s). (Punt 1 - ervaring en herkenning).
De ontwikkelingsvraag in de Psychologische Fase kunnen we samenvatten als ons bevrijden van onze emotionele gebondenheid. We doen dit door ons eerst te identificeren met onze emotionele reactiviteit - 'ja, dat ben ik ook' (daar waar we een hele sterke impuls hebben dat juist niet te doen - dit ben ik niet/wil ik niet zijn!).
We doen dit door haar gericht te onderzoeken op haar inhoud, uitwerking en herkomst en zien onder ogen hoe het is. Hiervoor is nodig dat we ons gewaarzijn structureel trainen (kwaliteit omhoog) en dit gebruiken in ons dagelijks leven voor gericht onderzoek (Punt 2 - heldere toepassing).
Identificatie en desidentifcatie
Na voldoende identificatie en eigen maken van onze emotionaliteit en reactiviteit kunnen we ons des-identificeren. (als we dat te snel willen doen, en die neiging is mij niet vreemd, dan is de overgang onvolledig en krijgen we daar in de volgende Fase(n) mee te maken in de vorm van obstakels). Het desidentificeren kan op diverse manieren en in essentie is de inhoud te vinden in deze Psychosynthese klassieker: 'ik heb een lichaam, en ben meer dan dat; ik heb emoties, en ben meer dan dat; ik heb gedachten en ik ben meer dan dat.'
We omvatten de inhoud - emoties - en overstijgen dat - ik ben meer dan dat! Ik ben niet beperkt tot dat en worden minder reactief en vrijer om naar keus te reageren. (Punt 3: resultaat).
De des-identificatie bevrijdt ons uit de vicieuze cirkel van het wel gevangen zitten in onze emotionele identiteit zonder te kunnen des-identificeren, want daarvoor is eerst bewuste, gerichte identificatie noodzakelijk! En dat is in essentie wat diverse vormen van psychotherapie, zoals de Gestalttherapie, te bieden hebben. In dit proces van identificatie en des-identificatie, dat inzet en aandacht vergt, is volledigheid belangrijker dan snelheid!
Evolutie van Bewustzijn
Deze volgorde en noodzaak van identificatie en des-identificatie komen we in alle Fasen tegen. Zij is in essentie het mechanisme van de evolutie van ons bewustzijn - omvatten en overstijgen [1] - het omvatten van de Fase waar we ons in bevinden en het daardoor kunnen overstijgen naar een hogere Fase van ontwikkeling.
In deel 2. Voorbij Gedachten - Ontmantelen van Mentale Reactiviteit. ga ik verder met identificatie en desidentificatie in de 3e Fase van Bewustzijn Ontwikkeling, de Spirituele Fase. In deel 3. Voorbij het Zelf - Ontmantelen van Reificatie kijken we naar de inhoud van de 4e fase, de Realsatie Fase, de Fase van non-meditatie en non-dualiteit.
In de presentatie Je Bewustzijn Ontwikkelen Doe je Zo! vind je het essentiele overzicht van de 4 Fasen van Bewustzijn Ontwikkeling, haar inhoud, ontwikkelingsmogelijkheid en de Drie O's van obstakels.
[1] Ken Wilber heeft over dit mechanisme van de evolutie van bewustzijn veel gepubliceerd. Zijn laatste boek hierover is 'The Religion of Tomorrow - A Vision for the Future of The Great Traditions.' (Shambhala 2017)