De Autonome Fase
Iedereen is een genie. Maar als je een vis beoordeelt op zijn vaardigheid om in
een boom te klimmen dan zal hij zijn hele leven blijven geloven dat hij dom is.
Albert Einstein
Ontwikkeling is, naast Bewustzijn, voor mij een van de meest fascinerende aspecten van het leven. Zonder ontwikkeling zouden wij - en het universum - er niet zijn, we hadden ons niet kunnen aanpassen aan de constant veranderende omstandigheden. Meestal staan we er niet bij stil omdat veel omstandigheden redelijk stabiel lijken, maar alles is aan verandering onderhevig. Maar niet alle verandering is ontwikkeling in de zin van groei en verbetering.
Mijn lichaam is veranderlijk, maar nu na mijn zestigste is deze verandering geen ontwikkeling meer, maar eerder aftakeling. De snelheid daarvan is, naast mijn genetische aanleg, afhankelijk van mijn levensstijl tot nu toe, en hoeveel inspanning ik investeer om de aftakeling te vertragen door bijvoorbeeld beweging en gezond eten. Mogelijk kan ik het vertragen, maar ik kan deze verandering niet meer omkeren tot ontwikkeling. De overgang van ontwikkeling naar aftakeling is niet voor alle aspecten van ons organisme hetzelfde. We kunnen ons tot op hoge leeftijd bijvoorbeeld nog cognitief en zeker meditatief ontwikkelen, uiteraard afhankelijk van onze uiterlijke en innerlijke omstandigheden.
Ontwikkeling is een begrip dat nauw samenhangt met evolutie. Evolutie kunnen we hier zien als de ontwikkeling van een organisme, een systeem, een relatie maar ook van een product of concept (meme) waarbij de opeenvolgende fasen in de tijd complexer en omvattender worden. Wijzelf zijn natuurlijk een mooi voorbeeld, van de samensmelting van een zaadcel en eicel tot een volgroeid, volwassen mens. De ontwikkelingspsychologie laat ons zien dat onze biologische- en psychologische evolutie zich in fasen voltrekt, waarbij de volgende fase meer mogelijkheden en vaardigheden in zich draagt dan de vorige.
Het Begin
In de oorspronkelijke opzet van mijn onderzoek naar en beschrijving van Fasen van Bewustzijn Ontwikkeling onderscheidde ik drie Fasen van ontwikkeling, namelijk de Psychologische, de Existentiële en de Realisatie Fase. Pas later realiseerde ik mij dat het nodig was om een Fase voor te voegen, namelijk de Autonome Fase. De Autonome Fase verschilt van de drie latere doordat ontwikkeling hier niet bewust en gericht is, maar spontaan en autonoom. In de Autonome Fase worden wij als organisme ontwikkeld van een bevruchte eicel via een volledig afhankelijk kind tot en een min of meer zelfstandig volwassen mens. Deze Fase loopt van 0 – ca. 25 jaar. Dan zijn we biologisch helemaal volgroeid, inclusief de cruciale prefrontale cortex[1]als sluitstuk van de autonome ontwikkeling van onze hersenen.
Onze genetisch systeem interacteert met de omgeving waardoor er een natuurlijke ontwikkeling van organisme en persoonlijkheid ontstaat. Vanaf de conceptie zijn we een organisme dat zich autonoom ontwikkelt: wij hoeven zelf geen enkele bewustekeus of handeling te verrichten om deze ontwikkeling te onderhouden of te stimuleren. We kunnen dat ook helemaal niet, mede omdat de complexiteit van ons bewustzijn nog veel te laag is.
Des te meer doet onze actuele omgeving dat - we worden geboren in een specifiek tijdperk in de geschiedenis (stel je eens voor wat de invloed zou zijn op je ontwikkeling als je in de middeleeuwen geboren zou zijn, of nog eerder!). We groeien op in een bepaalde gezinssituatie, worden opgevoed, gaan naar school, gaan relaties aan en hebben heel veel ervaringen - kortom, er is een 'extern' bewustzijn dat op min of meer gestructureerde, maar zeker ook dwingende, wijze onze ontwikkeling faciliteert en in goede banen leidt. Over dat 'goed' verschillen we overigens meestal nogal van mening met onze directe omgeving, vaak een eerste teken dat we bij de overgang (adolescentie) naar de Psychologische Fase zijn aangeland.
De Autonome Fase is het fundament waarop en van waaruit we ons leven vormgeven. Een cruciaal aspect van ontwikkeling in de Autonome Fase, net als in de latere trouwens, is Aandacht. Er is al aandacht vanaf het prille begin op het niveau van zintuiglijke waarneming, maar deze is rudimentair, ze is nog nauwelijks gestructureerd noch bewust. Dit ontwikkelt zich langzaam naar hogere niveaus van complexiteit.
Een dreumes heeft meer fysieke, psychische, cognitieve en emotionele mogelijkheden dan een baby, een kleuter meer dan een peuter, een puber meer dan een kind, een adolescent meer dan een puber en een volwassene meer dan een adolescent. De volgende Fase omvat (is inclusief), en overstijgt (is een hoger, complexer perspectief) de voorgaande Fase. Dus in de Autonome Fase is het mechanisme van ontwikkeling door overstijgen en omvatten actief, net als in de latere Fasen.
Eerste Stappen
Het grote verschil met de latere Fasen is dat we er niet bewust bij nodig zijn, ze ontplooit zich automatisch in wisselwerking met de omgeving.
Ergens in onze autonome ontwikkeling van embryo tot baby in de baarmoeder is er ineens wat wij bewustzijn, of hier Aandacht, noemen. Onze fysieke organen en sensoren die ontstaan zijn op zeker moment in staat informatie te registreren en een geestelijke faculteit die deze kan opmerken. Dit is ons eerste vermogen totobservatie van fenomenen, zowel extern als intern. In het begin is er echter nog geen sprake van een 'ik' die zich bewust is dat hij/zij iets waarneemt.
Het bewustzijn in onze eerste levensperiode wordt vaak als 'oceanisch' omschreven, bedoelend dat we leven in een doorlopende stroom van behoeften, indrukken en ervaringen zonder grond onder onze voeten. We zijn niet alleen afhankelijk van onze omgeving voor onze eerste levensbehoeften, we zijn er net zo afhankelijk van voor het aanbod van informatie. We hebben geen invloed op wat er aangeboden wordt, en ook niet op de verwerking ervan, op hoe we er mee omgaan. Het verloopt automatisch.
In onze eerste levensjaren is dat een autonoom, instinctief proces, vandaar de naam Autonoom voor deze ontwikkelingsfase. We zijn dragers van genetische/biologische informatie die in wisselwerking met onze omgeving (ook informatie) zorgdraagt voor onze ontwikkeling. In onze Aandacht begint zich langzaamaan grond onder onze voeten te vormen in de oceaan van ervaringen en informatie.
We leren 'ik' tegen die grond te zeggen, een entiteit die steeds nauwer samenvalt met de naam die ons gegeven werd. Onszelf gaan onderscheiden van de ander(en) is in deze fase essentieel voor de ontwikkeling van symbiose naar differentiatie. We zijn een onlosmakelijk deel van het geheel, waarbinnen we ons moeten onderscheiden zonder onze binding met het geheel te verliezen. Dat dit niet altijd optimaal verloopt weten we allen uit ervaring.
NB. Dit is her eerste deel van het voorlopige Hfdst. 7 Het Begin - De Autonome Fase uit 'Verlicht Je Leven - Theorie en Praktijk van de 4 Fasen van Bewustzijn Ontwikkeling' (publicatie 2020)
Zie voor eerdere voorpublicaties hier Verlicht Je Leven (boekpreviews)