Wijsheid en Compassie

Om onszelf te kunnen bevrijden uit onze structureel afgeleide geest is er een of andere vorm van overstijging nodig van wie we (menen te) zijn om te komen tot een volledige omvatting (bewuste alerte aanwezigheid zonder enige reactiviteit). In vele spirituele en religieuze stromingen wordt overgave gezien als een van de meest werkzame technieken. Er zijn verschillende vormen, maar een veel voorkomende is overgave aan een leraar, leider of anderszins charismatische en inspirerende figuur.

De Eenvoud van Perfectie is de gelijktijdige uiting en beoefening van Eenvoud. En die is Perfect zoals het is. In eenvoud is begrenzing ruimte gevend en niet ruimte beperkend. Ervaar je ruimte beperking dan is het niet de eenvoud van perfectie, of het nu in je werk, relaties of anderszins is. Dan is het tijd om er aandacht aan te geven.

De meester in Zazen* Suzuki vertelt ons met deze wijsheidinstructie dat alert aanwezig zijn, pijn pijn laten doen, leidt tot het kunnen verdragen van pijn en ons bevrijd van lijden. Het verschil tussen pijn – een veel voorkomend fenomeen gedurende ons leven op lichamelijk, emotioneel en geestelijk vlak – en lijden is juist onze omgang ermee.

Het trainen van de geest onderscheidt zich van de andere niveaus van reflectie doordat het een gerichte inhoudelijke training van de geest is. Het doel is hetzelfde ― het bevrijden van onze geest uit haar automatische en impulsieve reactiviteit ― maar het hoe en wat verschilt van andere technieken.

Als we mentale aandoeningen niet (tijdig) herkennen dan zullen ze doorgaan met hun ondermijnende werking. Reactiviteit is relatief makkelijk te herkennen (als je er op let!) omdat het altijd min of meer buiten proportie is in relatie met de aanleiding, bijvoorbeeld iets wat iemand zegt of doet. Je reflex om jezelf te beschermen tegen de vermeende herhaling van (oude) pijn van afwijzing of afkeuring maakt de reactie inadequaat en vaak te sterk. En, voor de ander, moeilijk te begrijpen.

Overstijgen van de vicieuze cirkel Al gauw zul je merken dat als je deze neigingen niet onderbreekt of anderszins overstijgt ze deel blijven van een vicieuze cirkel waarin ze elkaar onderhouden en bevestigen. Reflectie brengt ons overzicht en inzicht in de dynamiek van de Acht wereldse verslavingen en allergieën

We zijn gewend om direct te reageren vanuit wat we ervaren. Maar pas als je je bewust bent dát je waarneemt, kun je door reflectie patronen in je gedrag en de resultaten daarvan gaan herkennen. Deze metapositie, zoals het in de gestaltpsychologie wordt genoemd, is vergelijkbaar met de basis van boeddhistische aandachtsmeditatie.

Ken Jezelf! Dit adagium, wat onder andere toegeschreven wordt aan het Orakel van Delphi, is van alle tijden. Het adagium is in de gebiedende wijs – die toon die we ons vroeger moesten laten welgevallen als kinderen, maar die we als volwassenen alleen maar op prijs stellen als de spreker daadwerkelijk een autoriteit is in het onderwerp.

In mijn kennismaking met het Boeddhistische gedachtegoed en beoefeningen – in mijn geval van concentratie meditatie tot het hoogste Dzogchen onderricht – heeft het lojong onderricht me van meet af aan sterk aangesproken. En mij niet alleen – de geschiedenis leert dat Lojong zich onder de Tibetanen al eeuwen lang in een grote populariteit mag verheugen.

Narcissus werd verliefd op zijn eigen spiegelbeeld en kwijnde uiteindelijk weg omdat hij zijn omgeving vergat. Wie herkent deze zelfgerichte houding niet, in meer of mindere mate, bij zichzelf? Willen we van narcisme naar altruïsme dan moeten we ons kleine zelf overstijgen en onze verbondenheid met het grotere geheel realiseren.