Om onszelf te kunnen bevrijden uit onze structureel afgeleide geest is er een of andere vorm van overstijging nodig van wie we (menen te) zijn om te komen tot een volledige omvatting (bewuste alerte aanwezigheid zonder enige reactiviteit). In vele spirituele en religieuze stromingen wordt overgave gezien als een van de meest werkzame technieken. Er zijn verschillende vormen, maar een veel voorkomende is overgave aan een leraar, leider of anderszins charismatische en inspirerende figuur.
Extase
Het idee is dat deze persoon dient als katalysator om die bevrijding te initiëren die we zelf maar zo moeilijk voor elkaar krijgen. In deze asymmetrische relatie brengt de overgave - het loslaten van je gehechtheid aan je identiteit, ego, zelf - een ervaring van vrijheid, en soms extase teweeg. Deze, meestal kortdurende ervaring van vrijheid en extase wordt vaak verward met de stabiele en onveranderlijke realisatie van de natuur van de geest.
In het artikel over Sadghuru http://bit.ly/2Zw7EZZ staat 'Tegelijkertijd brengt de overgave aan de leraar een enorme extase teweeg. Plotseling krijgt het leven een duidelijk en helder doel." Deze zin deed me denken aan de opmerking van de filosoof Marc De Kesel ‘Wanneer men zich aan het charisma van de leider overgeeft, is dat niet per se om daar beter van te worden: op het moment zelf is het een en al genot je aan hem te verliezen.’ in de recensie van zijn boek 'Het Münchhausen Paradigma (VK, 2 aug).
In het artikel, gebaseerd op interview en bijeenkomst met duizenden mensen, waarin Casper Luckerhof het fenomeen 'Sadhguru' probeert te duiden, komt ervaring in mijn perspectief als essentieel naar voren. Ervaring, bestaande uit zintuiglijke informatie van lichaam en geest, kan beïnvloed worden. Dat proberen we al eeuwen, van meditatie tot specifieke activiteiten tot gebruik van middelen.
Extase is een sterke, directe ervaringsverandering die doorgaans zeer gewenst is, en waar we een diep verlangen naar hebben - of het nu spiritueel, materieel of seksueel is. Een belangrijk aspect is het optredende controleverlies, of beter, de altijd aanwezige drang naar controle (overlevingsreflex) vermindert erg sterk, wat een ongekende ervaring van ontspanning en acceptatie van wat is teweeg brengt. Bevrediging is de afwezigheid van verlangen.
Oorzaak en aanleidng
Niets mis mee. Lastiger wordt het wanneer de oorzaak van de ervaring van extase toegedicht wordt (oorzaak in plaats van aanleiding) aan de charismatische leider of goeroe. Als we dat doen dan komen we in een afhankelijkheidsrelatie terecht die ruimte biedt voor allerhande onwenselijke bijverschijnselen van machtsongelijkheid. We kennen allemaal de voorbeelden.
De mogelijke katalysator functie van de leraar of goeroe wordt dan contraproductief (ongeacht de hoeveelheid bevredigende extase die zich voordoet) omdat we de oorzaak van de overgave buiten onszelf plaatsen en ze niet herkennen als een inherente functie van ons eigen bewustzijn om ons 'zelf' te overstijgen en de altijd al aanwezige natuur van onze geest te realiseren.